Tales from east end bull: 05.10

Art Athina: Death, taxes and art fairs Posted by artreview.com on May 24, 2010 at 10:01am in First View View Reviews We may as well just get this out of the way. Having an art fair in Athens in the middle of the worst financial crisis that Greece (and by extension, Europe) has seen in decades might be tantamount to throwing a debauched party while Rome burns. Fairs and dealers do not often deign to comment on the economy when it comes to art fairs, preferring to steam ahead blindly through the recession with bravura. But the scale of the crisis in Greece is too great to be ignored, even by those most ostrichlike members of the artworld: hardcore austerity measures, four deaths, tear gas, ten years to recovery, dramatic public-sector pay cuts alongside tax hikes. The introduction to the fair catalogue announces that the consequences of the economic crisis are dire, for art, for everyone. And those consequences will obviously cut down many hopeful saplings, keeping in check the more dramatic hopes that sprung up as Athens appeared to be entering an exciting phase of burgeoning growth, after the 2nd Athens Biennial in 2009 and the success of the attendant Re-map project, a kind of biennial fringe in which artists and institutions took over buildings and spaces in a dodgy neighbourhood and used them for shows and events. As hoped, the area was invested with a new energy, and spaces began to be reclaimed. As Art Athina loomed in my calendar, and the crisis appeared to worsen, I approached the trip with a kind of gloom, imagining a depressed atmosphere or, worse, that the fair might become a target for anger and resentment, as the international collector-class, seemingly untouched by the catastrophe affecting everyone else, spent vast sums on baublelike art. Art Athina, however, is a very Greek fair, with the lion’s share of the participating galleries coming from Greece, a big chunk from Cyprus and only a smattering from elsewhere. This is not where Dakis Joannou buys his Koons sculptures. The opening felt, surprisingly, like business as usual. Women in enormous jewel-encrusted S/M shoes and throngs of people packing the aisles, noisy and excitable. Art Athina is an ‘everyone pitch in’ fair: edgy international galleries rub elbows with a few faintly embarrassing ones selling ‘sexy’ paintings of young nude women surrounded by flowers (or as in one example I saw, bleeding, a pert painted buttock pierced by an arrow) or satin fabric sculptures of luxury goods – cigars, silk ties and shoes. But let’s politely gloss over these, like they were some kind of drunken uncle at a wedding (which is basically what they are) and move on. Vlassis Caniaris, Composition, 1974, mixed media, 140x50x50 cm, Courtesy The Breeder, Athens The Breeder had undertaken to bring to light Vlassis Caniaris, an artist from an older generation, whose 1970s sculptures, such as one made from yellow tights stuffed with red flowers and wearing children’s shoes, have a Robert Gober-like quality, albeit more florid and also more ragtag. At Rebecca Camhi Gallery, one of Athens’s established contemporary spaces, was a neon by Angelo Plessas (who recently made several Project Space works for artreview.com) that reads ‘electricity comes from another planet’, which it may as well do, for all the abstracted machinations that bring it to us (glimpsed only occasionally, as when we see oil pumping its way into the Gulf of Mexico). Ben Jones, installation shot at AMP booth. Courtesy AMP, Athens Most galleries showed a selection of artists, though one of the few galleries with a solo booth was the Athens-based AMP, who exhibited a fluoro 1980s installation by West Coast American artist Ben Jones. Eirene Efstathiou, winner of the last Deste prize (a biennial award to a Greek artist), was exhibiting Cold War Episodes 2 (2009): small groups of pale, almost monochrome paintings that looked like images taken from news bulletins on old curving television sets at Eleni Koroneou. Orestis Lambrou, Untitled (Architectural Views: Neoptolemos Michaelides), 2010, C-Print, 40 x 48cm, Courtesy APOTHEKE Meanwhile, at Nicosia's Apotheke Orestis Lambrou’s photographs of modernist buildings designed by the Cypriot architect Neoptolemos Michaelides, their uses adapted over the years, some environments overgrown with life, some deadened, were interesting additions to a genre of architectural photography admittedly already bursting at the seams. Best booth in this writer’s opinion was Rodeo, from Istanbul, who exhibited the work of three artists that circuited around issues of narrative, photography as document and the act of looking. A diptych of monochrome images from Christodoulos Panayiotou entitled La Fauteuil de Sarah Bernhardt (2008) faced each other, one depicting Bernhardt’s favoured place to sit in the rocks by the sea in Normandy, a seat-shape marking a visible absence, and the other of the ocean view from that point. Haris Epaminonda, Untitled #04 k/g, 2008, framed found images, dimensions variable, unique, courtesy Rodeo Haris Epaminonda’s display of found images that appear to have been taken from old publications of magazines like National Geographic, featuring images that construct a strange ethnographic narrative, marrying a cactus and a naked (tribal?) woman with a bowl on her head as phallic objects. Opposite these were Eftihis Patsourakis’s Holding Series (2008), which consisted of the kind of protective paper that is sometimes used to cover photographs in albums. Now a covering for nothing, all we can bear witness to is the folds and wrinkles, and then some tiny little hands that the artist has traced over in pencil. A high point reached, it was time to make it (slowly) across town to the Metaxourgio area (the edgy, dodgy one), and a party for the opening of Kunsthalle Athena, a new space run by Marina Fokidis. I thought it might be too late to go (11.30pm), but whenever I said such a thing I was met with an eye-roll and the words: ‘This is Athens’. They were right. The space, when I did arrive, was the very opposite to the airy white halls that the name suggests – it was a decrepit old building of many tiny rooms, someone said it was an old brothel, but who knows? (Incidentally, there were an alarming number of very busy working brothels in the area.) The exhibition, if it was that, was called The Bar and fell somewhere between installation and rave. People were excited by the project and worried by the economy. Kunsthalle Athena ostensibly wants to bind people together in this time, to provide a place to meet and be, rather than a gallery. Paper dresses, balloons, music, streamers, a cocktail bar, beetroot soup, posters, lights and videoworks featured, but I felt a bit of a stick in the mud making notes at a rave, and so I didn’t, as the exhibition/disco/bar went on into the night. Perhaps a debauched party is the right response to crisis after all. Better than an art fair. It was still going strong when I left, a little before 4am. Last one out turn the projectors off?

Θέλετε να μου πείτε μερικά πράγματα για το background σας; Δεν έχω κάνει πολλά στη ζωή μου, δεν έχω κάνει σχεδόν τίποτα. Τίποτα σχετικά με τι; Στη ζωή γενικά. Ξέρω ότι έχετε ταξιδέψει πολύ. Ναι, αλλά δεν έχω πάει στη Λατινική Αμερική ακόμα, ούτε στην Ιαπωνία ή στην Αυστραλία. Όμως έχω έρθει περίπου διακόσιες φορές στην Ελλάδα, μπορεί και χίλιες. Από το 1962 έρχομαι συνεχώς. Θα ήθελα να δω όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο, τα πάντα, αλλά δεν είναι δυνατό. Δεν έχεις τα λεφτά, τον χρόνο, και οι δυνατότητες του ανθρώπινου μυαλού είναι τελικά πιο περιορισμένες απ' ό,τι νομίζεις. Πάντα ρίχνεις το φταίξιμο στα λεφτά, αλλά δεν είναι τα λεφτά το απόλυτο εμπόδιο. Ούτε είναι οι απόλυτοι ρυθμιστές των πάντων. Σου παρέχουν όμως μια ασφάλεια. Όταν ξεκινήσατε να ταξιδεύετε δεν είχατε λεφτά; Απολύτως τίποτα. Όταν ήμουν 20 χρόνων ήρθα για πρώτη φορά στην Αθήνα και μετά πήγα στην Κωνσταντινούπολη να επισκεφτώ συγγενείς. Τη δεύτερη φορά είπα ψέματα στους γονείς μου ότι γινόταν ένας γάμος στη Βυρηττό που έπρεπε να πάω -γινόταν αλήθεια γάμος, αλλά δεν ήμουν καλεσμένη- και στη Βυρηττό αποφάσισα να βγάλω λίγα λεφτά και να πάω στη Συρία. Απ' τη Συρία πήγα στην Τουρκία και από την Τουρκία πήρα μια μικρή βάρκα και πήγα στη Ρόδο. Από κει πήρα άλλη μικρή βάρκα και πήγα στην Κρήτη. Και την τρίτη φορά βρήκα έναν ψαρά που με πήρε με τη βάρκα του, αλλά ήταν πολύ διαφορετικός ο κόσμος τότε, δεν είχε καμιά σχέση με τον σημερινό. Έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία είκοσι χρόνια και τώρα αλλάζει κι άλλο. Έχετε κι άλλα απωθημένα; Θέλω να πάω στην Αργεντινή, αλλά είναι πολύ ακριβό το εισιτήριο, ακόμα κι αν το κλείσεις απ' την Αμερική. Θέλω να πάω στη Μπανκόγκ και να βγάλω εισιτήριο για ολόκληρο τον κόσμο, στοιχίζει περίπου 3.000 ευρώ. Συμφέρει να πας εκεί και να ταξιδέψεις για ακριβούς προορισμούς. Τα λεφτά δεν ήταν ποτέ το πρόβλημα, πάντα ζούσα με λίγα. Και έτρωγα ελάχιστα. Ξέρεις, αν υπάρχει η θέληση, πάντα βρίσκεις τρόπο. Έχετε σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες. Θα μου σχολιάστε λίγο τη σημερινή κατάσταση της Ευρώπης; Σπούδασα Πολιτικές Επιστήμες, ναι, και νομίζω ότι ο κόσμος πάει κατά διαόλου. Χθες άκουγα τα νέα για το μέλλον της Ευρώπης και την κατάσταση της Ευρωζώνης, που είναι ακόμα χειρότερη. Δεν είμαι, όμως, η κατάλληλη για να κάνω σχόλια. Την κατάσταση στην Ελλάδα πώς τη βρίσκετε; Πολύ θλιβερή. Όχι τόσο για τη χρεοκοπία της, όσο για τα επεισόδια και την επιθετικότητα που αισθάνονται όλοι, η οποία νομίζω ότι είναι άχρηστη. Για μένα τουλάχιστον. Δεν πάνε τόσο άσχημα τα πράγματα, υπάρχει φαγητό για όλους. Νομίζω ότι όλοι ξεχνούν, τίποτα όμως δεν σου δίνεται εύκολα, η προσπάθεια πρέπει να είναι μόνιμη. Η Αθήνα πώς σας φαίνεται, σας αρέσει; Νομίζω ότι μου άρεσε περισσότερο στο παρελθόν. Πριν από είκοσι, είκοσι πέντε, τριάντα χρόνια, που είχε περισσότερο ελληνικό χαρακτήρα. Επίσης, τη θυμάμαι πιο καθαρή παλιά. Πήγα στη Σίφνο πρόσφατα και μου έκανε εντύπωση το πόσο καθαρά ήταν όλα. Κάτασπρα, χωρίς ίχνος σκόνης στους τοίχους. Φαίνεται ότι εκεί καθαρίζουν... Έχουν αλλάξει και οι άνθρωποι. Η ελληνική ταυτότητα έχει εξαφανιστεί στη νέα γενιά. Κυρίως σε αυτή. Αυτό συμβαίνει παντού όμως. Στο Κάιρο δεν έχουν αλλάξει οι νέοι; Στο Κάιρο είναι διαφορετική η αλλαγή. Αλλάζουν οι νέοι άνθρωποι, αλλά δεν έχουν χάσει την ταυτότητά τους παντού. Στην Ινδία δεν συμβαίνει αυτό, για παράδειγμα. Νομίζω ότι οι Έλληνες έχουν γίνει πιο Ευρωπαίοι. Κάποιοι έχουν γίνει πιο Ευρωπαίοι και μερικοί έχουν μείνει στάσιμοι. Και η στασιμότητα γίνεται βία. Έχετε ασχοληθεί και με τη μουσική; Ναι, αλλά για πολύ λίγο, δεν είμαι κάποια που έχει ιδιαίτερες γνώσεις στη μουσική. Την έκανα, σπούδασα για ένα διάστημα, για να συνοδεύει τη ζωγραφική μου. Έκανα σχέδια και πίνακες και τα συνόδευα με μικρά μουσικά κομμάτια. Μετά άρχισα να μην ακούω καλά. Είναι αλήθεια ότι δουλέψατε με παιδιά του δρόμου για κάποιο διάστημα; Δούλεψα για πολύ λίγο στον Καναδά με νεαρούς ασθενείς. Βοηθούσα ανθρώπους που δεν ακούνε καλά και τότε έχασα την ακοή μου. Δεν είναι εκπληκτικό; Είναι μια μεγάλη προσωπική ιστορία που δεν μπορώ να μοιραστώ. Δεν συναναστρέφομαι πολλούς ανθρώπους έτσι κι αλλιώς, αλλά είναι σοβαρή αναπηρία το να μην ακούς, παρόλο που δεν φαίνεται. Έχω το ακουστικό που με βοηθάει, αν δεν ακούς όμως δεν μπορείς να συμμετέχεις και οι άνθρωποι σε παρεξηγούν. Συνήθως δεν χρησιμοποιούν το πιο σημαντικό πράγμα που είναι η ακοή για να ακούν αυτά που τους λένε, τα παραποιούν και τα ερμηνεύουν όπως θέλουν. Είναι πολύ κακό αυτό. Και γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο αυτό όταν χάνεις την ακοή σου. Οι πιο πολλοί άνθρωποι κρύβουν λέξεις, δεν λένε την αλήθεια για τον εαυτό τους, πάλι όμως οφείλεις να τους ακούσεις. Τη σύγχρονη τέχνη πώς τη βρίσκετε; Ενδιαφέρουσα, παρόλο που δεν έχει τίποτα το σύγχρονο. Να σου πω την αλήθεια, όλα τα έχουμε ξαναδεί πριν από τριάντα και σαράντα χρόνια, δεν υπάρχει τίποτα το αβανγκάρντ, τίποτα το ευφυές. Θα ήταν φανταστικό να μπορούσες να δεις έναν Καραβάτζιο ή Λεονάρντο ντα Βίντσι. Δεν μου αρέσει ούτε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ούτε ο Ραφαέλι, αλλά θα ήταν ωραίο να έβλεπες να επιστρέφει κάποιος από αυτούς τους ανθρώπους στη σύγχρονη σκηνή. Δεν υπάρχει κανείς όμως. Κάθε 100 χρόνια βγαίνουν κάποιοι που όλοι πιστεύουν ότι είναι ιδιοφυΐες, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Δεν υπάρχουν ιδιοφυΐες σήμερα; Σίγουρα όχι. Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν τον Ντάμιεν Χιρστ ή τον Τζεφ Κουνς ιδιοφυΐες, αλλά νομίζω ότι είναι κατασκευάσματα, δεν μου αρέσει κανείς απ' τους δύο. Δεν μου αρέσει ούτε ο Μάθιου Μπάρνεϊ. Έχω φίλους που ζωγραφίζουν πολύ καλύτερα από όσους θεωρούνται σήμερα σημαντικοί. Ήξερα και καλλιτέχνες από τα '60s που ζούσαν στον Καναδά και στη Νέα Υόρκη και ήταν χίλιες φορές καλύτεροι από όλους αυτούς που προωθούν. Δεν έχω ιδέα γιατί προωθούν τέτοιους καλλιτέχνες. Διερωτώμαι, αλλά ξέρω ότι η μαφία είναι πίσω από την μπίζνα της τέχνης. Η μαφία την έκανε μπίζνα, πάει όπου είναι τα λεφτά. Όταν πήγα στον Καναδά ήμουν πολύ φτωχή -είχα αποφασίσει ότι μπορούσα να ζήσω στον κόσμο χωρίς χρήματα και τα θεωρούσα εχθρό μου- και κάθε φορά που ήμουν πολύ πεινασμένη πήγαινα σε μια ελληνική ψησταριά που πουλούσε σις κεμπάπ. Νομίζω την έλεγαν Pitter Pan. Έφτιαξα το πορτρέτο του Δήμου, που ήταν ο ιδιοκτήτης, και μου έδινε φαγητό, αυτός μου έλεγε ότι μπορείς να ζήσεις χωρίς χρήματα. Όταν έγινε πετυχημένος, όλοι οι Έλληνες άνοιξαν σουβλατζίδικα, ο ένας δίπλα στον άλλο. Έπειτα η μαφία τούς έκαψε τα μαγαζιά. Κάηκε και το πορτρέτο του Δήμου και το μαγαζί. Νομίζω ζει στην Αθήνα τώρα και θα ήθελα πολύ να τον βρω. Έχετε φίλους στην Ελλάδα; Την Τζούλια. Δεν ξέρω αν με θεωρεί φίλη της, αλλά μου αρέσει πολύ, είναι πολύ καλή γυναίκα. Είχα κι άλλους, αλλά από τότε που έχασα το σημειωματάριό μου με τα τηλέφωνα έχω χάσει επαφή μαζί τους. Για ποιο λόγο ασχοληθήκατε με τον Καβάφη; Πήγα για πρώτη φορά στο σπίτι του Καβάφη στο ξενοδοχείο της Αλεξάνδρειας και μου έκανε εντύπωση ότι είχε πάνω στους τοίχους γραμμένα ποιήματά του. Η μαντάμ Κριστίνα που μου τα έδειξε ήταν πολύ περήφανη γι' αυτά. Δεν ξέρω, όμως, αν ήταν πραγματικά ή μια αυταπάτη, γιατί ο Καβάφης πέθανε το 1933, δεν ήταν δηλαδή αρκετά μεγάλη για να μπορεί να έχει κοινωνικές σχέσεις μαζί του και δεν νομίζω ότι ο Καβάφης είχε ενδιαφέρον για μικρά κοριτσάκια. Αλλά πρέπει να τον είχε δει και η εικόνα του είχε έτσι κι αλλιώς κάτι μυθικό. Μέσα απ' τα χρόνια αυτός ο μύθος πήρε ακόμα πιο μεγάλες διαστάσεις. Οι άνθρωποι πάντα μιλούσαν γι' αυτόν, για την ομοφυλοφιλία του, δεν πιστεύω όμως ότι αυτό ήταν αλήθεια, νομίζω ότι είναι απλά ιστορίες. Η μαντάμ Κριστίνα, λοιπόν, με πήγε να δω το δωμάτιό του στον δεύτερο όροφο του ξενοδοχείου που έμενε και το βρήκα τρομερά ενδιαφέρον. Ήταν ένα ξενοδοχείο γεμάτο από νεαρά αγόρια. Μου άρεσε το μπαλκόνι. Σας γοήτευσε δηλαδή περισσότερο ο χώρος που έζησε; Πάντα τον έβρισκα πολύ ενδιαφέροντα τον Καβάφη. Δεν ήταν ποτέ έμπνευση για μένα παρ' όλα αυτά, μου προκαλούσε μόνο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον και πίστευα ότι θα σταματούσα να το έχω πολύ σύντομα, αλλά δεν σταμάτησε ποτέ, γιατί είναι μέσα στην ιστορία της χώρας μου. Να πούμε για την έκθεση που γίνεται στο Μουσείο Μπενάκη; Ο λόγος που δέχτηκα να την κάνω στο Μουσείο Μπενάκη ήταν επειδή ο Μπενάκης ήταν φίλος του Καβάφη -ο οποίος Καβάφης ήρθε στην Αθήνα για να τον επισκεφτεί- και σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ καλό που θα έβαζα τους πίνακές μου σε αυτόν το χώρο. Υπάρχουν Έλληνες καλλιτέχνες που σας αρέσουν; Ο Τσαρούχης. Δεν ξέρω και πολλούς, είναι η αλήθεια. Υπάρχει κι ο Φασιανός που μου άρεσε πολύ παλιότερα και ο Κουνέλης. Νόμιζα ότι είχε πεθάνει, αλλά είναι ζωντανός. Κάποια στιγμή ταξίδευα δίπλα στον γιο του. Πόσο συχνά ζωγραφίζετε; Εξαρτάται. Όποτε θελήσω, το κάνω. Χρόνο βρίσκετε με τόσες μετακινήσεις; Δεν ταξιδεύω και τόσο πολύ. Εννοώ, ταξιδεύω, αλλά ζωγραφίζω κιόλας ταυτόχρονα. Όταν μένω κάπου για μεγάλο χρονικό διάστημα, βρίσκω χρόνο να ζωγραφίσω. Κάνω πολλά σκίτσα εξάλλου, πιο πολλά σκίτσα από ό,τι πίνακες, και κάνω μεγάλους πίνακες όταν είμαι στο σπίτι μου. Θα μου πείτε πότε αρχίσατε να ζωγραφίζετε; Πριν από πάρα πολύ καιρό. Δεν θέλω να γυρίζω όμως στις ρίζες μου, μου θυμίζει ότι είμαι γριά και ότι πλησιάζω στο τέλος μου. Σας φοβίζει το τέλος; Κυρίως ανησυχώ για τα έργα μου. Νομίζω ότι όταν πεθάνω θα καταλήξουν στα σκουπίδια, κάτι που είναι ok, ή θα πάνε στα σπίτια άλλων ανθρώπων και δεν θα αποκτήσουν και ιδιαίτερη αξία. Τι άλλο φοβάστε; Δεν ξέρω. Χθες ταξίδευα στην Ακρόπολη της Σίφνου και είδα μια οχιά. Σήκωσα αυτομάτως τη μηχανή για να τη βγάλω μια φωτογραφία, την έβγαλα κι η οχιά εξαφανίστηκε! Όταν κοίταξα αυτό που τράβηξα, δεν είχε την οχιά.